BIJ DE COLLAGE
De collage “Bij Hannah Arendt aan tafel” is in de eerste plaats een persoonlijk associatief beeld geworden. Bij het onderzoek naar deze Grande Dame heb ik me vooral laten leiden door YouTube filmpjes over haar. Zo waren een interview met Hannah Arendt zelf (“Zur Person”) uit 1964 en een aflevering over haar in een serie portretten over filosofen van omroep Human uit 2012 (“Durf te denken”) belangrijke inspiratiebronnen. Al vrij snel drong zich het beeld op van Hannah Arendt gezeten aan een tafel. In de “Durf te denken” aflevering over Hannah Arendt als filosoof wordt het volgende gezegd: “Arendt gebruikt de metafoor van de tafel. Een tafel verenigt mensen die eraan plaatsnemen. Maar maakt het gelijkertijd mogelijk een meningsverschil letterlijk op tafel te leggen. En zo bespreekbaar te maken.”

De tafel vind ik zo’n mooi beeld omdat de aangezetenen niet meer doen dan eten of met elkaar praten. Ze zitten namelijk; het verenigt mensen in rust, met ruimte voor reflectie en contemplatie. Tevens heb ik persoonlijke associaties met de “ronde tafel” uit de legende van Koning Arthur en de tafel die in “Alice in Wonderland” dienst doet voor het theefeestje. De eerste is voor de wijsheid, de tweede biedt juist ruimte voor irrationaliteit.

Hannah Arendt zelf rookt uiteraard. In het interview “Zur Person” met Günter Gaus zien we veel rookflarden voorbijkomen. Ook op de fotoportretten van haar is een sigaret vaak aanwezig. Zo’n sigarettensluier kan tegelijk dienst doen als tekstballon. Een handig grafisch hulpmiddel - bekend van strips - om teksten weer te geven. Uiteindelijk gaat het daarom: de teksten en woorden van een filosofe. In haar andere hand heeft Arendt een pen, die haar in de hand wordt geduwd door een konijn. Het konijn uit “Alice”, met de gedachte “Ik ben laat”. Oftewel: “Geen tijd te verliezen Hannah, je moet schrijven!”. Gedachten moeten worden vastgelegd. Zodat ze niet verloren gaan.

Naast Arendt zit de wiskundige Alan Turing (1912-1954), een tijdgenoot van Hannah Arendt (1906-1975). In mijn beleving moesten deze twee samen aan tafel. Voor beiden was de tweede wereldoorlog bepalend voor hun leven. Arendt vooral als degene die reflecteert en nieuwe gezichtspunten ontwikkelt, Alan als degene die (met zijn ontcijfering van de Enigma code) een praktisch hulpmiddel levert. Theorie en praktijk. Daarom heeft Arendt een relatief groot hoofd en zijn de handen van Turing uitvergroot. Op de schouder van Turing dient een vredesduif als een soort whiteboard voor de letters van “Enigma”, die kris-kras door elkaar, gespiegeld en omgedraaid staan. Losse letters, waarvan het geheim door Turing werd ontsloten. Voor Hannah Arendt waren het juist de losse woorden die opnieuw gerangschikt moesten worden. Zodat nieuwe betekenissen en duidingen een plek konden krijgen.

Beiden zijn niet alleen geëerd, maar waren ook slachtoffer, juist door wat zij deden. De figuren links achter Arendt, die zij niet kon redden door haar woorden en die de onmacht aantonen van welke filosofie dan ook. De chemo-spuit in Turings hand, gedwongen om in te nemen vanwege zijn “gevaarlijke” positie als homoseksueel. En tussen hen in de gifbeker van Socrates, door Arendt bewonderd.

Rechts aan tafel is een zekere Donald te zien, maar dan wel in een soort kostuum dat het midden houdt tussen dat van een zakenman en een generaal. Een kleine verwijzing naar De banaliteit van het kwaad, de bekende zin van Arendt, die ik op deze manier in het beeld betrek. De groteske kop achter deze Donald is een hersenloos wezen, die het anonieme en volgzame representeert, terwijl Arendt juist oproept om vooral (zelf) te denken.

Op de voorgrond is een walvis te zien, die in zijn grandeur voor het leven en de natuur staat, terwijl op zijn rug een fantasiefiguur zit die triomfantelijk muziek maakt. Klanken met tekst van Arendt. Zo is er ondanks de dreiging van oorlog en dictatuur de hoop op voorstellingsvermogen, nieuwe inzichten, en de ontembaarheid van het leven zelf.

BIJ DE EXPOSITIE
4 sept - 12 dec 2021

Deze collage “Bij Hannah Arendt
aan tafel” maakt(e) deel uit
van een expositie rond Hannah Arendt onder de titel:
"Het gewicht van woorden".
Tien kunstenaars en hun
visie op de filosofe.

Expositie-locatie
Oranjekerk, Amsterdam

Zie ook de website van PhArt, de groep die de expositie destijds verzorgde.